जगातील सर्वात जुना देश, भारत हा सणांचा देश आहे. भारतात साजऱ्या होणाऱ्या प्रत्येक सणामागे एक विशिष्ट आध्यात्मिक, नैतिक आणि सांस्कृतिक रहस्य दडलेले असते. म्हणूनच देशात साजरा होणारा प्रत्येक सण माणसात एक नवी चैतन्य जागृत करतो, आणि आयुष्य आशेने भरतो. माणसाला नैराश्य, शोक, दु:ख, अस्वस्थता आणि आळस यांपासून मुक्त करून माणसामध्ये नवीन जीवन संचारतो. वर्षभरात येणाऱ्या अनेक उत्सवांमध्ये शिवरात्रीच्या सणाला विशेष महत्त्व आहे. कारण शिवरात्री, म्हणजे शिवजयंती हा भगवान शिवाच्या अवतरणाचा सण आहे.
आपण सर्व जाणतो आणि स्वीकारतो की भगवान शिव हे प्रकाशाचे रूप आहेत, ज्याची ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात वेदकाळापासून पूजा केली जाते. श्री राम, श्री कृष्ण, ब्रह्मा-विष्णू-शंकर असे त्रिदेव, देवांचे गुरु बृहस्पती आणि शुक्राचार्य दैत्यांचे गुरू यांचे ही शिव आराध्य आहेत. राक्षसराज रावणानेही त्यांची पूजा करून वरदान मिळवले. जगातील सर्व धर्मांच्या संस्थापकांनीही त्यांची पूजा केली आहे. परमात्मा शिव, सर्व मानवी आत्म्यांचे परमपिता, निराकार, अजन्मा, अकर्ता, अभोगता आणि अव्यक्त म्हणून स्वीकारले गेले आहेत. म्हणजेच त्यांचे कोणतेही भौतिक स्वरूप नाही. म्हणूनच प्रकाशरूप असलेल्या भगवान शिवाची लिंगाच्या रूपात स्थापना केल्यानंतर पूजा केली जाते. महाज्योतीच्या रूपात भगवान शिवाच्या अवताराच्या स्मरणार्थ महाशिवरात्री हा सण शिवजयंती म्हणून साजरा केला जातो.
शिवरात्रीतील रात्र हा शब्द अतिशय सूचक आहे. म्हणजेच शिवाच्या अवतरणाच्या रात्रीशी संबंध आहे. ही रात्र कोणती? हे समजून घेण्यासाठी आपल्याला पृथ्वीच्या रंगमंचावर पुरुष, प्रकृती आणि परमात्मा यांच्यामध्ये खेळले जाणारे शाश्वत, अविनाशी विश्व नाटकाचे चक्र समजून घ्यावे लागेल. हे चक्र दोन भागात विभागलेले आहे, ब्रह्माचा दिवस आणि ब्रह्माची रात्र. ब्रह्माच्या दिवसाचे दोन भाग म्हणजे सतयुग आणि त्रेतायुग आणि ब्रह्माच्या रात्रीचे दोन भाग म्हणजे द्वापारयुग आणि कलियुग. हे चार युगांचे चक्र अनादी काळापासून चालत आले आहे आणि ते अनंतकाळापर्यंत चालू राहणार आहे. या चक्रात ब्रह्माचा दिवस म्हणजेच सतयुग, त्रेतायुग हे ज्ञानाच्या रूपात प्रकाशाचे प्रतीक आहे आणि ब्रह्माची रात्र म्हणजेच द्वापरयुग, कलियुग हे अज्ञानाच्या रूपातील अंधाराचे प्रतीक आहे.
त्यातही कलियुगाचा शेवटचा काळ हा अत्यंत अंधाराचा काळ आहे. यावेळी जगभर दु:ख, अशांतता, भय, चिंता, हिंसा, कुकर्म, पापपुण्य आणि भ्रष्टाचार आहे. अशा वेळी स्वतः भगवान शिव, गीतेत दिलेल्या त्यांच्या वचनानुसार, विश्वाचे परिवर्तन करण्यासाठी आणि कलियुगी जगाचा नाश करण्यासाठी आणि नवीन विश्व-सतयुग स्थापन करण्यासाठी अवतरतात. अज्ञान रूपी घोर अंधाराच्या वेळी भगवान शिव ब्रम्हाच्या शरीरात अवतार घेतात.
आजचा काळ बघितला तर, हा कलियुगाचा शेवटचा काळोखाचा समय आहे हे तुम्ही नक्कीच मान्य कराल. अशा वेळी भगवान शिवाने ब्रम्हाच्या शरीरात अवतार घेतला आणि आपल्या सर्व आत्म्यांना ज्ञान आणि योग शिकवून, वासना, क्रोध, लोभ, आसक्ती, अहंकार यासारख्या महान दुर्गुणांपासून मुक्त करून, नवीन सुवर्णयुगी जगाची स्थापना केली. अशा वेळी शिवरात्री चे महत्व वाढते.
सद्य:स्थितीत भगवान शिव विश्व परिवर्तना साठी कार्यान्वित असताना भगवान शिवाच्या ज्ञानयोगाची शिकवण आपण आपल्या जीवनात अंगीकारून दैवी गुण आत्मसात करून आपले जीवन महान बनवू तेव्हाच खरी शिवरात्री साजरी होईल.
साधारणपणे शिवरात्रीला आपण शिवमंदिरात जातो आणि अनेक प्रकारे पूजा करतो. परंतु या क्रिया अधिक अर्थपूर्ण आणि फायदेशीर ठरतील जेव्हा आपण वर्तमान काळात भगवान शिवाने दिलेल्या ज्ञान-योगाची शिकवण समजून घेऊ.
भगवान शिवाच्या शिवलिंगावर चंदनाने तीन आडव्या रेषा बनवतात, ज्याला त्रिपुंड म्हणतात. त्यामध्येही एक आध्यात्मिक रहस्य आहे. विश्वचक्राच्या कलियुगाच्या शेवटी, परमात्मा शिव अवतरून आणि मुख्यतः तीन देवतांच्या माध्यमातून तीन कर्तव्ये पार पाडतात. शंकराद्वारे कलीयुगातील तमोप्रधान जगाचा नाश, ब्रम्हाद्वारे नवीन सुवर्णयुग जगाची स्थापना आणि विष्णूद्वारे नवीन सुवर्णयुग जगाचे पालनपोषण. त्रिपुंड हे भगवान शिवाने तीन देवतांच्या माध्यमातून केलेल्या या तीन कर्तव्यांचे स्मारक आहे.
तीन पत्त्यांचा बेलपत्र अर्पण करून शिवाची पूजा केली जाते. हे देखील प्रतीकात्मक आहे. खरे तर जो मनुष्य मनाने, वचनाने आणि कृतीने भगवान शिवाला समर्पित करतो त्याच्यावर भगवान शिव प्रसन्न होतात. या समजुतीने आणि भावनेने जर आपण बेलपत्र अर्पण केले तर आपल्याला भगवान शिवाचे अधिक आशीर्वाद मिळेल.
शिवलिंगाच्या वरच्या जलाशयातून वाहणारा पाण्याचा प्रवाह हे भगवान शिवाच्या, ब्रम्हाच्या मुखातून निघणाऱ्या ज्ञानाच्या प्रवाहाचे प्रतीक आहे. या ज्ञान बिंदूंच्या स्मरणातच भगवान शिवाच्या तेजाचे रहस्य दडलेले आहे. शिवलिंगाला दूध अर्पण केल्यानेही शुद्ध मनाने शिवभक्ती दिसून येते.
शिवमंदिरात प्रवेश करताच प्रथम नंदीची मूर्ती दिसते. नंदी हे शिवाचे वाहन मानले जाते. वास्तविक, कलियुगाच्या शेवटी, भगवान शिव ब्रम्हाच्या शरीरात अवतार घेतात. तर हा नंदी साक्षात ब्रम्हाचे स्मारक आहे.
शिवलिंगाच्या गाभाऱ्याजवळ कासवाची मूर्तीही बसवण्यात आली आहे. कासवाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते आपले काम केल्यानंतर आपले हातपाय कवचामध्ये ओढून घेतात. त्याचप्रमाणे भगवान शिवाची आराधना करण्यासाठी आपण आपले मन सर्व गोष्टींपासून दूर ठेवून कासवाप्रमाणे एकाग्र केले पाहिजे.
देवतांच्या मंदिरात जाण्यासाठी पायऱ्या चढाव्या लागतात, तर शिवलिंगावर जाण्यासाठी पायऱ्या उतराव्या लागतात. यातही अंतर्मुखी होऊन आत्मनिरीक्षणाने शिवप्राप्तीचे लक्षण आहे.
देवतांच्या मंदिरात मुख्य दरवाजातून प्रवेश करून देवतेच्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना केली जाते, तर मंदिराच्या वरच्या भागातून खाली उतरवून शिवलिंगाची स्थापना केली जाते. यामागील रहस्य हे आहे की प्रकाशाचा बिंदू परमात्मा शिव परमधामातून अवतरतो, तर सुवर्णयुगात देवता पृथ्वीवर मातेच्या उदरातून जन्म घेतात.
महाशिवरात्रीचे वरील आध्यात्मिक रहस्य समजून घेऊन सण साजरा केला तर हा सण अधिक अर्थपूर्ण आणि फलदायी होईल.
——– 0 —– 0 ——-
ब्र. कु. ज्योती बहन
ब्रह्माकुमारीज
उपसेवा केंद्र,
कंधार.